نماز لیلة الدفننماز لیلة الدفن، از نمازهای مستحبی است. این نماز را، که نماز هدیه و نماز وحشت نیز نامیده می‌شود، برای میت در شب اول قبر (از اول شب تا صبح) می‌خوانند و بهترین وقت آن بعداز نماز عشا است. ۱ - حکم و فضیلت نماز لیلة الدفنامام خمینی در کتاب تحریرالوسیله درباره حکم فقهی و فضیلت نماز لیلة الدفن می‌فرماید: «مستحب است در شب اول دفن برای میّت نماز هدیه خوانده شود که در زبان‌ها به نماز وحشت معروف است که در حدیث نبوی است: «هیچ ساعتی برای میّت، شدیدتر از شب اول قبرش نیست پس با صدقه دادن به اموات خود رحم کنید و اگر چیزی برای صدقه نداشتید، یکی از شماها دو رکعت نماز بخواند.... و خداوند متعال از همان ساعت هزار فرشته به قبر آن میّت، در حالی که با هر یک از آن‌ها جامه و حله‌ای است، می‌فرستد و تا روزی که در صور دمیده می‌شود (قیامت) قبر او وسعت پیدا می‌کند و به کسی که این نماز را می‌خواند، به عدد آنچه آفتاب بر آن می‌تابد، حسنه داده می‌شود و چهل درجه رفعت پیدا می‌کند.» [۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۱، کتاب الطهارة، فصل فی احکام الاموات، القول فی مستحبات الدفن و مکروهاته، ختام فیه امران، ثانیهما.
و «یک نماز برای یک نفر (میّت) کفایت می‌کند. و چهل یا چهل و یک نماز وحشت، که متعارف است در اخبار وارد نشده است. البته اگر به نیّت آن‌که دستور شرع است نباشد، اشکالی ندارد.» [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۱، کتاب الطهارة، فصل فی احکام الاموات، القول فی مستحبات الدفن و مکروهاته، ختام فیه امران، ثانیهما.
و «بنابر اقوی اجیر کردن و اجرت گرفتن برای خواندن این نماز جایز است. و احتیاط آن است که به عنوان بخشش و احسان به نمازگزار بذل نمایند و او هم نمازش را به قصد تبرع بخواند. و ظاهر آن است که وقت نماز هدیه تمام شب است اگر چه خواندن در اول شب بهتر است.» [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۲، کتاب الطهارة، فصل فی احکام الاموات، القول فی مستحبات الدفن و مکروهاته، ختام فیه امران، ثانیهما.
۲ - نماز امام صادقامام صادق (علیه‌السّلام) هر شب برای فرزندش و در هر روز برای پدر و مادر خود دو رکعت نماز می‌گزارد، در رکعت اول سوره قدر و در رکعت دوم سوره کوثر می‌خواندند. [۴]
قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، ص۳۹۶.
۳ - نام‌های دیگرنامهای این نماز، نماز هدیه (صلاة الهدیه) و نماز شب دفن (صلاة لیلةالدفن) و نماز وحشت (صلاةالوحشة) است. به این سبب نماز وحشت نامیده شده که فردی که از دنیا رفته هنوز با عالم قبر آشنایی و انس ندارد و در خود احساس ترس و وحشت دارد و این نماز با فضل الهی وحشت را از او دور می‌کند. پس در واقع نماز رفع وحشت است نه نماز وحشت. ۴ - کیفیت نمازبنابر منابع فقهی، نماز وحشت را به یکی از دو صورت ذیل می‌توان خواند: در رکعت اول بعد از حمد، یک مرتبه آیة الکرسی از دیدگاه امام خمینی (ره) احتیاط آن است‌که آیةالکرسی تا «هم فیها خالدون» خوانده شود ولی از دیدگاه آیت‌الله گلپایگانی تا «و هو العلی العظیم» کفایت می‌کند. و در رکعت دوم بعد از حمد، ده مرتبه سوره قدر بخواند، و بعداز سلام نماز بگوید: «اللهم صل علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الی قبر فلان». [۱۱]
کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۳، ص۲۸۵.
(به جای فلان بن فلان، نام میت و پدرش را ببرد) .نمازهای مستحبی که کیفیت خاص یا سوره مخصوصی دارند - مثل نماز شب دفن میّت و نماز غفیله - در صورتی که فراموش کند آن را بدان کیفیت به جا آورد، چنانچه برگشتن و جبران آن ممکن باشد، باید برگردد و تدارک کند و اگر ممکن نباشد، باید اعاده نماید. [۱۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۱۸، کتاب الصلاة، القول فی الشکوک التی لا اعتبار بها، مسالة ۵.
پس در رکعت دوم «اگر یک سوره (قدر) خوانده شود نماز لیلة الدفن نمی‌شود.» و ممکن است یک نماز و نیت شود به تمام آن کسانی که در آن روز مدفون شده‌اند، یعنی «تشریک در ثواب مانع ندارد.» برادر و خواهر! نماز وحشت هدیه‌ای است از شما به کسی که از دنیا رفته است، این نماز را برای آشنایان بخوانید تا دیگرا ن هم برای شما بخوانند. ۵ - احکام نمازاگر شخص، نماز وحشت را به هر دو کیفیت بخواند، بهتر است. • نماز وحشت را در هر موقع از شب اول قبر (از اول شب تا صبح) می‌شود خواند، ولی بهتر است در اول شب بعداز نماز عشا خوانده شود. • اگر بخواهند میت را به شهر دوری ببرند، یا به جهت دیگر دفن او تاخیر بیفتد، باید نماز وحشت را تا شب اول قبر او تاخیر بیندازند. • جایز است یک نفر چند مرتبه این نماز را به قصد اهداء ثواب به جا آورد. • خواندن یک نماز برای یک میت کفایت می‌کند و خواندن نماز وحشت از چهل نفر بهتر است نه به قصد ورود. • هرگاه شخص نماز وحشت را سهواً به غیر کیفیتی که ذکر شد به جا آورد باید اعاده کند؛ اگر چه یک آیه از سوره قدر یا یک آیه از آیةالکرسی را نسیاناً ترک کرده باشد. • اجیر کردن و اجرت گرفتن برای خواندن نماز وحشت جایز است و احتیاط آن است که به عنوان بخشش و احسان به نمازگزار بذل نمایند و او هم نمازش را بدون در نظر گرفتن وجه مالی بخواند. ۶ - ثواب خواندن این نمازسید بن طاوس از حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) روایت کرده که فرمود: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: لَا یأْتِی عَلَی الْمَیتِ سَاعَةٌ أَشَدُّ مِنْ أَوَّلِ لَیلَةٍ فَارْحَمُوا مَوْتَاکُمْ بِالصَّدَقَةِ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَلْیصَلِّ أَحَدُکُمْ رَکْعَتَینِ یقْرَأُ فِی الْأُولَی بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّتَینِ وَ فِی الثَّانِیةِ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ یسَلِّمُ وَ یقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ابْعَثْ ثَوَابَهَا إِلَی قَبْرِ ذَلِکَ الْمَیتِ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ فَیبْعَثُ اللَّهُ مِنْ سَاعَتِهِ أَلْفَ مَلَکٍ إِلَی قَبْرِهِ مَعَ کُلِّ مَلَکٍ ثَوْبٌ وَ حُلَّةٌ وَ یوَسَّعُ قَبْرُهُ مِنَ الضِّیقِ إِلَی یوْمِ ینْفَخُ فِی الصُّورِ وَ یعْطَی الْمُصَلِّی بِعَدَدِ مَا طَلَعَتْ عَلَیهِ الشَّمْسُ حَسَنَاتٍ وَ تُرْفَعُ لَهُ أَرْبَعُونَ دَرَجَةً. :نمی‌گذرد بر میّت ساعتی سخت‌تر از شب اول قبر، پس رحم نمایید مردگان خود را به صدقه، و اگر نیافتی چیزی که صدقه بدهی، پس یکی از شما دو رکعت نماز بخواند و در رکعت اول حمد یک مرتبه و سوره‌ی توحید دو مرتبه، و در رکعت دوم حمد یک مرتبه و سوره‌ی تکاثر ده مرتبه، و سلام دهد و بگوید: «اللهم صل علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الی قبر ذلک المیت فلان بن فلان». پس حق تعالی می‌فرستد همان ساعت هزار ملک به سوی قبر آن میت با هر ملکی جامه‌ای و حلّه‌ای، و تنگی قبر او را وسعت دهد تا روز نفع صور عطا کند به نماز کننده به عدد آنچه آفتاب بر آن طلوع می‌کند حسنات، و بالا برده می‌شود برای او چهل درجه. ۷ - عامل کاهش فشار قبرمحدث نوری در کتاب دارالسلام نقل می‌کند: :: «استاد ما، ملا فتحعلی سلطان‌آبادی گفت: عادت من این بود که هرگاه فردی از دوستان خاندان رسالت از دنیا می‌رفت و خبر آن به من می‌رسید، دو رکعت نماز شب دفن (نماز وحشت) برای او می‌خواندم؛ خواه او را می‌شناختم یا نمی‌شناختم. و هیچکس از این عادت من آگاه نبود، تا روزی یکی از دوستان، در راهی من را ملاقات کرد و گفت: دیشب فلان شخص که به تازگی از دنیا رفته بود، را در عالم خواب دیدم و از چگونگی حال او بعد از مرگش پرسیدم، او گفت من بعد از مرگ در تنگنای سختی قرار گرفتم و هنگام حسابرسی، مرا به سوی عذاب بردند؛ تا اینکه فلانی (نام شما را برد) دو رکعت نماز برای من خواند؛ همان دو رکعت، مرا از عذاب نجات داد. خدا پدرش را رحمت کند که به من چنین احسانی نمود. آنگاه آن شخص، از من پرسید، آن دو رکعت نماز، چه نمازی بود. من طریقه خود را در مورد خواندن نماز شب دفن (نماز وحشت) برای او بیان کردم.» [۲۵]
نوری، میرزا حسین، دارالسلام فی ما یتعلق بالرویا و المنام، ج۲، ص۳۴۸.
۸ - منابع• عاملی، حرّ، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، ۱۴۰۹ق. • یزدی، سید محمد کاظم طباطبایی، العروه الوثقی فیما تم به البلوی (المحشی)، جامعه مدرسین، قم، ۱۴۱۹ق. • قمی، شیخ عباس، الغایه القصوی فی ترجمه العروه الوثقی، صبح پیروزی، قم، ۱۴۲۳ق. • امام خمینی، تحریر الوسیلة (ترجمه فارسی)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۸۶ش. • امام خمینی، توضیح المسائل حضرت امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۸۷ش. • گلپایگانی، سید محمد رضا، مجمع المسائل، دار القرآن الکریم، قم، ۱۴۰۹ق. • نوری، حسین بن محمد تقی، دارالسلام فی ما یتعلق بالرویا و المنام، دارالبلاغه، بیروت، ۱۴۱۲ق. ۹ - پانویس۱۰ - منبع• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نماز لیلة الدفن»، تاریخ بازیابی۹۵/۹/۲۲. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : احکام اموات | اخلاق اسلامی | دیدگاه های فقهی امام خمینی | فقه | مقالات اندیشه قم | نماز | نماز های مستحبی
|